Veel Spanjaarden vinden een monarchie eigenlijk niet meer van deze tijd, maar hún Juan Carlos hebben ze wel hoog zitten. Maak kennis met de wondere wereld van de Bourbons: de ins en outs van het Spaanse koningshuis op een rij.
Dit artikel schreef ik voor het Spanjemagazine Viva España. Het verscheen in het nummer van maart 2009.
Een spotprent van de seksende kroonprins op de cover van een tijdschrift moest een paar jaar geleden uit de kiosken verdwijnen. De schoonheidsperikelen van prinses Letizia – zij onderging een neuscorrectie en zou volgens boze tongen anorexiapatiënt zijn – worden van tijd tot tijd breed uitgemeten in de Spaanse media. De altijd keurige reina Sofia werd onlangs betrapt op controversiële uitspraken over het homohuwelijk, dat volgens de koningin écht geen huwelijk genoemd zou mogen worden. En met zijn wereldberoemde ´Porque no te callas?´ aan het adres van de Venezolaanse president Hugo Chavez bombardeerde koning Juan Carlos zich dan misschien weer tijdelijk tot volksheld, sommige onderdanen lijken zijn foto’s liever te verbranden dan ze een ereplekje te geven. Onaantastbaar is de positie van het Spaanse koningshuis anno 2009 allang niet meer. Maar eigenlijk is de dynastie van de Spaanse Bourbons dat nooit geweest, zo heeft de geschiedenis wel bewezen.
De Bourbons kwamen in Spanje aan de macht na de Spaanse Successieoorlog (1701-1714), waarbij gestreden werd om de opvolging van de Spaanse dynastie. Al in 1808 gaf het kersverse koningshuis zich gemakkelijk gewonnen, toen Napoleon Spanje bezette. Uiteindelijk kwam Madrid in opstand, maar van stabiliteit was nooit lang sprake: gedurende een lange eeuw verliet tot twee keer toe een Spaanse monarch het land. In 1931 leek het einde van de monarchie definitief, toen de corrupte Alfonso XIII het land ontvluchtte en na de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) generaal Francisco Franco aan de macht kwam. Maar al snel herstelde de dictator de monarchie op papier, al zou Spanje tot zijn dood in 1975 een monarchie zonder monarch blijven.
Alfonso XIII was toen allang overleden en zijn oudste zoon had al van een eventuele positie als staatshoofd afgezien, vanwege zijn huwelijk met een Cubaanse schone. Zoon nummer twee werd vanwege zijn doofheid niet bekwaam genoeg geacht en zo bleef alleen de derde zoon, Juan, over als wettige erfgenaam. Franco zelf had echter andere plannen: hij haalde Juan´s zoon Juan Carlos naar Spanje en zorgde ervoor dat deze de perfecte opleiding voor een Spaanse koning in spé ontving, compleet met militaire academie. Zo kwam het dat Juan Carlos´ jeugd eigenlijk grotendeels door El Caudillo werd bepaald en hetzelfde gold voor zijn toekomst. Tegen de zin in van vader Juan én van Carlos Hugo, de voormalige echtgenoot van de Nederlandse prinses Irene, die als wettige Bourbon ook aanspraak maakte op de Spaanse troon, benoemde Franco Juan Carlos eind jaren zestig als opvolger.
Het zal niet verbazen dat het Spaanse volk op zijn zachtst gezegd wantrouwend stond tegenover deze ´marionet van Franco´, maar de piepjonge rey – bij zijn aantreden was Juan Carlos 37 jaar oud – had zich heimelijk allang op zijn taak voorbereid. Hij zou Spanje begeleiden op de weg naar democratie – dat proces ging de geschiedenisboeken in als de Transición. Dat een staatsgreep van conservatieve militairen in 1981 mislukte, is alleen maar een teken van zijn succes. De transitie verliep grotendeels geweldloos en Spanje veranderde van een stugge dictatuur in een modern West-Europees land, met groeiende economie. Niet gek dus dat het merendeel van de Spanjaarden dé man achter dit proces altijd hoog in het vaandel heeft gehad.
In 2004 was de hele wereld er getuige van hoe Juan Carlos en zijn Sofia hoge officieren lieten wachten om de nabestaanden van slachtoffers van 11-M aan te horen en in de armen te sluiten tijdens een staatsbegrafenis – op zich al een uitzonderlijk fenomeen, want sinds de instelling van de constitutionele monarchie in 1975 was alleen leden van het koninklijk huis die eer toegekomen. Hun optreden was typerend: los reyes schrikken er niet voor terug om hun menselijke kant te tonen. Sterker nog, ze zien het als hun koninklijke plicht. Maar niet alleen bij tragedies verschenen de koning of koningin in het verleden vaak binnen een paar uur on the scene, ook bij andere gebeurtenissen die het Spaanse volksgevoel aanwakkeren, laten zij zich graag zien. De Olympische Spelen in Barcelona (1992) zijn daarvan een voorbeeld, maar het koningspaar zat ook op de tribune toen Spanje het afgelopen jaar het EK Voetbal won. En reken maar dat er ook koninklijk gejuich opging. De Spaanse koning staat bekend om zijn sportiviteit en in de media werd in het verleden wel van het efecto Juan Carlos gesproken: bij menig sportevenement ging zijn aanwezigheid gepaard met een Spaanse overwinning. Nóg een reden voor zijn populariteit.
Maar het is niet alleen maar koek en ei tussen Juan Carlos en zijn onderdanen. Lange tijd bleven hij en zijn familie buiten schot van de altijd nieuwsgierige media -enerzijds vanwege zijn positie als brenger van de democratie en anderzijds omdat de Spaanse media zich nog onder het juk van de dictatuur uit moesten werken – maar vanaf de jaren negentig werden zijn slippertjes, klunzigheid en dubbele tong dankbare onderwerpen voor roddels en grappen. Als we de bladen mogen geloven, verwekte Su Majestad heel wat buitenechtelijke kinderen.
Bovendien: de koning mag dan zijn sporen wel verdiend hebben, opiniepeilingen wijzen keer op keer uit dat het grootste deel van het Spaanse volk ontevreden is met de staatsvorm. De roep om een republiek wordt groter, met name in afvallige deelstaten als Baskenland en Catalonië. Dat prinses Christina een Baskische topsporter trouwde en bovendien met hem in Barcelona woont en dat kroonprins Felipe zijn beste beentje voorzette door vloeiend Catalaans te leren, kan daar niets aan veranderen. Majesteitschennis, meestal in de vorm van fotoverbrandingen, komt regelmatig voor.
Eind oktober, aan de vooravond van de zeventigste verjaardag van koningin Sofia, laaide de discussie in het land weer op. Juan Carlos had de Griekse prinses Sofia lang voor zijn aantreden leren kennen en de twee stapten in 1964 in het huwelijksbootje. Met een dubbelceremonie, waarbij zowel de katholieke als Grieks-orthodoxe gebruiken in acht werden genomen, werden de geloofsverschillen overbrugd. Het stel kreeg drie kinderen: de infantas Elena en Christina en kroonprins Felipe. Al snel na haar aantreden, en toen Lady Di nog in de schoolbanken zat, ontpopte Sofia zich tot liefdadigheidskoningin. Maar het imago van de reina liep een flinke deuk op met de publicatie van haar biografie (La reina de muy cerca). Sofia mocht dan heel modern geen vlees eten en een afkeer hebben van stierenvechten, plotseling werd een publiek vermoeden van conservatisme bevestigd met wel heel controversiële uitspraken. Zo zou zij gezegd hebben tegen abortus te zijn en het homohuwelijk geen huwelijk te willen noemen, twee hete hangijzers in de samenleving én prioriteiten van de huidige socialistische regering. Mocht een koningin überhaupt haar mening wel verkondigen? En wat stelde het koningshuis dan nog voor?
Zoon Felipe bereidt zich intussen voor op zijn rol als opvolger, omdat zijn oudere zussen volgens de Spaanse traditie alleen naar de troon dingen als er geen mannelijke erfgenamen voorhanden zijn. De toekomstige koningin dook ruim vijf jaar geleden ineens uit het niets op. Jarenlang werd druk over Felipe´s liefdesleven gespeculeerd, maar de media en roddelpers waren op 1 november 2003 uit het veld geslagen, toen bleek dat de kroonprins al een jaar lang heimelijk een relatie had met een bekende journaliste. Op het moment dat hij zijn verloving aankondigde kon hij alleen maar hopen dat de Spanjaarden de veelgeziene, maar wel reeds gescheiden, nieuwslezeres in het hart zouden sluiten. Hoewel het gerucht gaat dat de reyes zelf in eerste instantie niet bepaald happig waren op de keuze van hun zoon, verging het Letizia eigenlijk precies zoals het Maxima in Nederland was vergaan. Volgens opiniepeilingen ziet het Spaanse volk liever háár dan haar echtgenoot. Dat neemt niet weg dat ook Letizia aan de prensa rosa heeft moeten wennen. Vooral haar magere verschijning is steeds weer een geliefd onderwerp.
Inmiddels krijgen ook de kleine prinsesjes Leonor en Sofia volop aandacht in de pers. Zij hebben bovendien het debat weer aangewakkerd over de vraag of de mannelijke erfopvolging niet eens zou moeten worden afgeschaft. Maar eerst staan de prins en prinses van Asturië voor de taak om Spanje te leiden. En de populariteit van zijn vader evenaren, zou voor Felipe weleens een knap lastige taak kunnen worden.
Nog meer koninklijke weetjes…
Op Goede Vrijdag 1956 kwam de broer van Juan Carlos, Alfonso, op veertienjarige leeftijd om het leven door een pistoolschot. Juan Carlos en Alfonso bevonden zich samen in een kamer in het ballingsoord van hun ouders. Het voorval werd afgedaan als ongeluk, maar sommigen beweren dat Juan Carlos de trekker heeft overgehaald.
De woning van Juan Carlos en Sofia, Palacio de la Zarzuela, staat in de bergen ten noorden van Madrid. De officiële staatsresidentie van het Spaanse koningspaar is het Palacio Real in de Spaanse hoofdstad. Het optrekje telt 44 trappenhuizen, 240 balkons, 870 ramen en 2800 vertrekken en wordt enkel gebruikt voor plechtigheden. Als toerist kun je er een kijkje nemen.
Als de Madrileense zomer het koningspaar te heet wordt, vertrekt de koninklijke familie naar het zomerpaleis op Mallorca. Aldaar zouden ook veel van Juan Carlos´ vermoedelijke avontuurtjes hebben plaatsgevonden. Amante Marta Gayá, zijn meest bekende maîtresse, is Mallorcaanse.
De 31-jarige zus van kroonprinses Letizia, Erika Ortiz, kwam niet lang na het huwelijk van Felipe en Letizia om het leven. Over de doodsoorzaak wordt gezwegen, maar volgens de Spaanse media overleed zij aan een overdosis drugs.
Eind 2008 bekende Sofia dat ze de kerstfoto van 2007, waarop alle kleinkinderen van het koningspaar staan, had gephotoshopt. De Spaanse pers doopte haar al gauw tot Photoshopkoningin.
Lees ook:Prinses Leonor viert tweede verjaardag
Lees ook:Kerstgroet van de koninklijke familie
Lees ook:Willem-Alexander en Máxima op bezoek in Spanje
Lees ook:Prinses Letizia brengt bezoekje aan platisch chirurg
Lees ook:Kerst 2008: Geen koninklijk gephotoshop