Dit jaar is het precies honderd jaar geleden dat de Spaanse dichter Miguel Hernández werd geboren. Dat wordt op verschillende plekken in het land gevierd met een breed scala aan activiteiten. Maar wie was deze ‘dichter van de gewone mensen’ die onder het Franco-regime werd opgepakt en stierf in de gevangenis? Viva España dook in zijn leven. Een portret van een dichtende geitenhoeder.
Oud is Miguel Hernández niet geworden. Hij kwam op 31-jarige leeftijd om het leven, maar toen al was hij beroemd om de manier waarop hij zijn werk inzette in de strijd tegen de sociale ongelijkheid en later als onderdeel van de antifascistische propaganda in een Spanje dat werd beheerst door de burgeroorlog tussen republikeinen en nationalisten. De dichter werd een literair symbool voor het gewone volk en wist met zijn werk de massa’s te bereiken. Het dictatoriale bewind deed hem in de ban, maar zijn dichterskwaliteiten in combinatie met zijn tragische leven en vroegtijdige dood hebben hem tot een van de helden uit de Spaanse Burgeroorlog gemaakt.
Geitenhoeder
Terug naar het begin. Miguel Hernández Gilabert komt op 30 oktober 1910 in Orihuela (Alicante) ter wereld als tweede zoon binnen een gezin van eenvoudige komaf. Hij groeit op in een rurale omgeving – zijn vader was veehouder – en moet zijn schoolopleiding voortijdig verlaten om de kost te verdienen als geitenhoeder. Hoewel lange tijd het romantische beeld in stand is gehouden van een analfabete jongen die zichzelf heeft leren lezen en schrijven, weten we inmiddels dat Hernández wél onderwijs heeft gevolgd.
Hernández voelt zich van jongs af aan al aangetrokken tot de literatuur en maakt – tot ongenoegen van zijn autoritaire vader die zich diep schaamt voor de interesses van zijn zoon – gretig gebruik van de tijd dat hij de geiten in de gaten houdt door veel te lezen en zijn eerste gedichten te schrijven. In zijn omgeving vindt hij dankbare onderwerpen om over te dichten: de moestuin en de patio van zijn ouderlijk huis, de bergen, de natuur en natuurlijk de geiten die hij hoedt.
In zijn vrije tijd is hij vooral te vinden in de lokale bibliotheek en zijn vriend Luis Almarcha zorgt ervoor dat hij boeken van auteurs als Johannes van het Kruis, Gabriel Miró, de Fransman Paul Marie Verlaine en Vergilius in handen krijgt, zodat hij zich al lezend tot schrijver kan ontwikkelen. Als passioneel liefhebber van de klassieke Spaanse poëzie maakt hij deel uit van de literaire kring in de stad en krijgen zijn eigen dichterskwaliteiten de kans zich te ontplooien.
Vanaf de jaren dertig verschijnt zijn werk in tijdschriften zoals El Pueblo de Orihuela en El Día de Alicante. Hernández reist naar Madrid om mee te werken aan verschillende publicaties en maakt er kennis met dichtende tijdgenoten, maar zijn eerste verblijf in de Spaanse hoofdstad kenmerkt zich vooral door een harde realiteit: een dichter die de steun van zijn vader ontbeert en zonder geld, middelen en voldoende opdrachten probeert te overleven. Meer dan eens brengt hij de nacht gedwongen door in de buitenlucht en uiteindelijk klopt hij aan bij zijn vrienden in Orihuela voor geld voor zijn terugreis. Tijdens die treinreis naar Orihuela wordt Hernández voor het eerst in zijn leven gearresteerd omdat hij zich niet kan identificeren. Het loopt met een sisser af, maar de dichter maakt wel kennis met de eerste van de dertien gevangenissen die hij gedurende zijn leven van binnenuit zal zien.
Het resultaat van zijn reis naar Madrid is zijn eerste gedichtenbundel, Perito en Lunas, die hij schrijft bij terugkomst in Orihuela en waarin de invloed van de verschillende auteurs die Hernández tijdens zijn jeugd had gelezen en in Madrid had leren kennen, duidelijk zichtbaar is.
Allerarmsten
Later vestigt de poëet zich permanent in de Spaanse hoofdstad, waar hij werkzaam is voor diverse literaire en poëtische tijdschriften. Na een korte periode waarin hij zich bij zijn schrijfkunsten laat beïnvloeden door het surrealisme, worden zijn gedichten – hij heeft inmiddels kennisgemaakt met de Chileense dichter Pablo Neruda en het marxisme – eerder sociaal van aard en komt hij steeds meer op voor de allerarmsten binnen de samenleving. Niet voor niets wordt hij nog altijd de ‘dichter van de gewone mensen’ genoemd. In die tijd verovert hij, mede door de invloed van begunstigers als Neruda, met zijn woorden Madrid.
Tijdens de Spaanse Burgeroorlog vecht hij mee aan de republikeinse zijde. Hij neemt deel aan de gevechten in Teruel, Andalusië en Extremadura. Zijn werk uit deze periode wordt bestempeld als oorlogspoëzie. Hij ontsnapt het front in 1937 gedurende een korte periode om in het huwelijk te treden met zijn grote liefde Josefina Manresa, met wie hij sinds 1934 een relatie had en voor wie hij talloze liefdesgedichten schreef. Zijn leven neemt een tragische wending als zijn eerste zoon, die in december 1937 werd geboren, na een paar maanden overlijdt.
Aan het einde van de burgeroorlog werkt een uitgeverij in Valencia aan de publicatie van de bundel El hombre acecha, maar het werk zal de boekhandels niet bereiken. Een franquistische commissie verbiedt de uitgave en laat de bundels in beslag nemen. Twee exemplaren overleven de vernietiging en in 1981 wordt het werk alsnog gepubliceerd.
Tuberculose
Na de oorlog vlucht Hernández naar Portugal, maar hij wordt op de Spaans-Portugese grens door de Guardia Civil aangehouden. Het Franco-regime veroordeelt hem tot de doodstraf, maar die straf wordt later omgezet in een celstraf van dertig jaar. Het regime zou niet hebben gewild dat Hernández een martelaar zou worden, zoals eerder met dichter Federico García Lorca was gebeurd. Zijn straf zou Hernández echter nooit uitzitten, want op 28 maart 1942 kwam hij om het leven door tuberculose, die hij had opgelopen als gevolg van de erbarmelijke hygiënische omstandigheden in de gevangenis.
Het zou nog tot 2010 duren, 34 jaar na de dood van Franco, voordat de Spaanse regering erkent dat Hernández onterecht ter dood is veroordeeld. Eind vorig jaar dienden zijn nabestaanden bij het ministerie van Justitie een verzoek in waarin werd gevraagd om erkennig van de onrechtvaardigheid van de straf die de dichter kreeg opgelegd en eerhestel voor Miguel Hernández. Nu de regering het verzoek heeft goedgekeurd is de weg vrij om bij het hooggerechtshof een verzoek in te dienen tot het annuleren van het vonnis en de straf.
(Verschenen in: Viva España, april 2010)
Lees ook:Spaanse dichter Miguel Hernández herdacht
Lees ook:100 jaar Miguel Hernández: de route
Lees ook:Valencia viert poetisch jubileum
Lees ook:Festival rond Federico García Lorca in Utrecht
Lees ook:Drie Spanjaarden genomineerd voor gouden bal